Zift Sanat’tan İlk Kitap: Filistin’i Görme Biçimleri

Rifat el-Arîr’e

Dünya sancılarla kabuk değiştiriyor sanki. “İnsan”lığımıza dair yeniden düşünmeye başladığımız bu süreçte birçok gerçeğin farkına vardık. Belki de en çaresiz hissettireni; uluslararası hukuk, insan hakları, insan onuru, medeniyet gibi kavramların, güç sahiplerinin elinde içinin boşaldığını ve sahte tabelalara dönüştüğünü görmek. Öte yandan bu sancılar büyük bir değişimin habercisi… Kitleler caddelere dökülüyorlar; farklı inançlar, farklı ırklar ve ideolojik görüşlerden insanların emperyalizme karşı başkaldırısı, üniversite kampüslerinde profesörlerin de destek verdikleri eylemlerle kendini gösteriyor.

Adorno, Auschwitz’den sonra şiir yazmanın -dolayısıyla sanat ediminin- barbarlık olacağını söylemişti; acıyı estetize etmenin dikenli patikasını işaret ederek. Sadece sanatın değil, tarih ve felsefenin de imkânı kalmadığına inanıyordu (sonraları acıyı çekenlerin acıyı dile getirme hakkını kabul etti). Filistinliler, 1948’den bugüne -belki de aslında hiç bitmeyen, yetmiş altı yıldır süren nekbe boyunca- acılarını, direnişlerini imgelere, notalara, çizgilere, filmlere, kanaviçe (tetrîz) desenlerine aktarıyorlar. Edward Said, bir söyleşisinde Filistin’in hikâyesinin “her an kaybolabileceği korkusundan dolayı üstüne titreyerek” anlatılması gerektiğini dile getirmiş, entelektüellere düşenin, “hikâye anlatmaya katkıda bulunarak, acıların gerçek niteliğini hatırlatarak ve bir halktan bahsettiğimizi unutturmadan bir karşı denge sağlamak” olduğunu vurgulamıştı. İşte bu yüzden Filistin’in hikâyesinin diri tutulması için çaba göstermek boynumuzun borcu.

Rifat el-Arîr, genç Filistinli yazarların hikâyelerinden oluşan derleme kitabı Gazze Cevap Yazıyor’un sunuş yazısında, insanların yaşananları unutmamaları için genç Gazzelilerin hikâye metinleriyle tarihe kayıt düştüklerini dile getirir. Rifat el-Arîr, hikâyelerin tesirine inanır çünkü “muhayyilenin gücü yeni bir gerçeklik yaratmanın yaratıcı bir yolu”dur.

7 Ekim 2023’ten bu yana Filistin mücadelesini duyurmaya çabalayan sesler basında, sosyal medyada, ödül törenlerinde, bienallerde susturuldukça -bu baskın yasaklama mekanizmasıyla umulanın aksine- hikâye yayılıp çoğalıyor. Zift Sanat’ta üç yıldır Filistin Edebiyatı ve sinemasının yanı sıra Filistin’in sanat olayları, görsel hafızası ve kültürel mirası üzerine eleştirel makaleler ve edebi metinler yayımlıyoruz. Filistinli sanatçıların işlerinin yankı bulabilmesi ve maksadına ulaşabilmesi için coşkulu retoriklerin ve sloganların katartik rüzgârından ötede, sanat eserlerinin eleştirel bir bakış açısıyla ele alınması gerektiğine inanarak bu çalışmaları bir kitapla daha geniş bir okuyucu kitlesine ulaştırmak ve tartışmaya açmak istedik. Zift Sanat’tan seçtiğimiz ve gözden geçirdiğimiz metinlerin yanı sıra ilk defa bu kitapta yayımlanan kimi metinleri Filistin’i Görme Biçimleri başlığı altında bir araya getirdik.

Başlığımızı John Berger’in “klasik” kabul edilen kitabından ilham alarak seçtik. Berger, Görme Biçimleri’nde bakmanın bir “seçme eylemi” olmasından hareketle bakma edimiyle yöneldiğimiz şeyleri erişebileceğimiz bir mesafeye getirerek gördüğümüzü, onlara zihnimizde yer verdiğimizi, yani -hem gerçek anlamda hem de metaforik olarak- temas ettiğimiz şeylerle “ilişkiye girdiğimiz”i ifade eder. Kitabın çıkış noktası da bu: 76 yıldır süren işgâli görmezden gelmeden, acıyı estetize ve romantize etmeden, ölümü yüceltmeden, sıradanlaştırmadan; gerçeğin üstünü efsanelerle örtmeden, Filistinli yazar ve sanatçıların seslerine kulak veriyor, söylediklerini ve gösterdiklerini anlamaya çabalıyor ve eserlerini “görebiliyor” muyuz?

*

İsrail, 7 Ekim’den beri süren savaşta bir yandan Gazze’deki evleri, mabetleri, hastaneleri, okulları ve üniversiteleri yerle bir ederken bir yandan da tek tek hedefine aldığı doktorları, gazetecileri, yazarları ve akademisyenleri katletti. “If I Must Die” şiiriyle tanınan, Gazze İslam Üniversitesi’nde İngiliz Edebiyatı hocası olan Rifat el-Arîr’in 6 Aralık 2023’te kasıtlı şekilde öldürülmesi, edebiyat çevrelerinde büyük bir hüzün yarattı. Kitabı Rifat el-Arîr’in aziz hatırasına ithaf ettik.

Filistin’i Görme Biçimleri, dört bölümden müteşekkil. İlk bölümü “Filistin’i Yazmak”, Filistin edebiyatını örneklendiren kurgusal metinleri odağına alıyor. Kitabın ikinci bölümü “Beyaz Perdedeki Filistin”, Filistin mücadelesine odaklanan filmleri mesele edinen yazılardan oluşuyor. Kitabın üçüncü bölümü “Filistin’i Görmek: Temsil Biçimleri”, kitaba adını veren görme-görülme ilişkisini de ima eden bir başlık altında Filistin meselesine çoğunlukla görsellik açısından yaklaşan yazıların derlendiği bir bölüm. Kitabın “Filistin’i Yaşatmak: Toplum, Hafıza ve Kültürel Miras” başlıklı son bölümünde kadim Filistin kültüründen bugüne ulaşanlar, hafıza mekânları ve Filistin’in kültürel kodları üzerine iki makale, kişisel izleri yansıtan yazılar ve iki röportaj yer alıyor.

Filistin davasının sanattaki yansımalarına dair Türkçe literatüre bir katkı sağlamak için kolektif bir çalışmayla kotarılan bu kitap, Filistin’in hikâyesini yaşatmak için çalışan yazar ve sanatçıların derin birikiminden küçük bir seçkiyi okuyucuyla buluşturma gayretinin verimidir. Kitapta emeği geçen herkesi buluşturan ortak niyet, umarım sayfalar arasından okurlarımıza ulaşır. Filistin’i Görme Biçimleri’nin ortaya çıkmasına katkıda bulunan yazarlarımıza, bir hayâli mümkün kılan Zift Sanat ekibine ve Everest Yayınları’na şükranlarımızla…

Ne yaparsak yapalım, gidişat değişmedikçe bütün yazılıp çizilenler, meselenin can yakıcılığı karşısında bir avuntu nispetinde kalıyor. Filistin, Rafeef Ziadeh’nin şiirindeki gibi “her gün bize hayatı öğretmeye” devam ediyor, bizi modern dünyanın samimiyet yoksunluğu ve acziyeti üzerine düşünmeye davet ediyor. Kulak veriyor muyuz?

Neslihan Demirci

* Filistin’i Görme Biçimleri: https://www.everestyayinlari.com/kitap/filistin-i-gorme-bicimleri-kolektif/476812

FİLİSTİN’İ GÖRME BİÇİMLERİ

İçindekiler

1. Filistin’i Yazmak

Mehmet Fatih Uslu

Rifat el-Arîr’in Trajedisi ve Yazıya İnanmak

Neslihan Demirci

Bedeli Büyük Bir Küçük Ayrıntı

Enes Ateş

Direniş Edebiyatı Kavramı ve Gassan Kanafani Üzerine Notlar

Hanife Öz

Hiza’nın Harabesi: Trajedinin Başlangıcına Tanıklık

Mehmet Fatih Uslu

Hamlet Filistin’de

Ayşe Yılmaz

Bir Hafıza Muhafızı: Selman Natur

Ökkeş Hengil

Türkiye’de Filistin Edebiyatı’nın Alımlanması

2. Beyaz Perdedeki Filistin

Murat Pay

Beş Kırık Kamera Gerçeğin Neresine Ayna Tutar?

Tuba Deniz

Filistin’e Sinematografik Bir Ağıt: Burası Cennet Olmalı

Yusuf Ziya Gökçek

Yüzü Görünmeyen Sinematografik Kimlik Yaratmak: Filistin Sineması’nda Fedai’den Hanzala’ya

Yıldız Ramazanoğlu

Godard’ın Belgeseli Here and Elsewhere: İmaj Başka ama Vurulan ve Ölen Hep Onlar

Zeynep Turan

They Do not Exist: Fedai’den Direnişçi’ye Filistin Mücadelesi

Nagihan Haliloğlu

Akdeniz Ateşi Filminde Komşuluk ve Filistin Erkeklikleri

3. Filistin’i Görmek: Temsil Biçimleri

Zeynep Gökgöz

Herkes Eşittir Ama Bazıları Daha Eşit

Esra Bulut

Banksy’nın Filistin İşleri: Batı Şeria Duvarı ve Walled-off Otel

Ömer Faruk Günenç

Simgesel Direniş: Filistin Duvar Resimleri

Zeynep Gökgöz

Düşünmen Yetmez

Ümit Yaşar Özkan

Sacco’nun Filistin’i: Zor Lokma

Fatıma Tuba Yaylacı ile Savaş, Çocuk ve Sanatın Sağaltıcı Niteliği Üzerine (Konuşan: Neslihan Demirci)

4. Filistin’i Yaşatmak: Toplum, Hafıza ve Kültürel Miras

Ahmet Gün

Toplumsal Sorunlara Çözüm Arayışında Sanat ve Mimarlığın İmkânları: Filistin Örneği

Kübra Turangil

Kültürel Mirasın Kasıtlı Tahribi: Filistin’e Bir Bakış

Ali Ayçil

Filistinlilerin Ülkesine Yolculuk

Peren Birsaygılı Mut

Filistinli Kadınlara Açık Mektup

Ali Ayçil

Gazze, Gasset, Av, Avcı

Leila el-Haddad ile Filistin Yemek Kültürü Üzerine (Konuşan: Ferhan Güloğlu)

Peren Birsaygılı Mut’la Filistin Direniş Edebiyatı’na Dair (Konuşan: Neslihan Demirci)

İşbu web sitesi ve tüm sayfaları Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa tabidir. Sitenin içeriğine ilişkin her türlü ses, görüntü, yazı içeren bilgi-belge, her türlü fikri ve sınai haklar ile tüm telif hakları ve diğer fikri ve sınai mülkiyet hakları Zift Sanat’a aittir.