Palekh Minyatür Sanatı Üzerine

Minyatür sanatları içinde palekh’in çok özel bir yeri var. Rus ikonografisinin güçlü ve köklü geleneğinden beslenen bu tarz, Sovyetler döneminde ikon ressamlarının klasik tekniklerini lake kutular üzerine aktarmasıyla yeni bir kimlik kazandı. Palekh köyünde kurulan atölyelerde başlayan bu dönüşüm, bir minyatür geleneğinin kendini nasıl yenileyebileceğini gösteren ilginç bir örnek oldu. Geçtiğimiz günlerde palekh sanatının ortaya çıkışının yüzüncü yılı nedeniyle birçok etkinlik düzenlendi ve biz de bu vesileyle Natalia Vladimirovna ile palekh sanatı üzerine keyifli bir sohbet gerçekleştirdik.

*

Palekh minyatür sanatının tarihî kökenlerinden bahsedebilir misiniz? Bu sanatın Rus ikona geleneğiyle nasıl bir bağlantısı var?

Palekh sanatının kökleri 17. yüzyıla uzanır. O dönemde Palekh^[1], Rusya’da ikona resminin önde gelen merkezlerinden biri hâline gelmiştir. 20. yüzyılın başında meydana gelen devrim sonrasında, kalıtsal palekh sanatçıları İvan Bakanov, İvan Vakurov, İvan Golikov, Aleksandr Kotuhin, İvan Markiçev ve sanat tarihçileri Anatoli Bakuşinski ile Aleksandr Glazunov, kadim Rus sanat geleneğini korumak amacıyla “Antik Resim Arteli”ni kurarak ikona sanatının ilkelerini lake minyatüre uyarlamışlardır.

Palekh sanatı; İran, Hint veya Osmanlı gibi diğer minyatür gelenekleriyle nasıl etkileşime girdi? Bu etkiler eserlere nasıl yansıdı?

Palekh sanatçıları her zaman farklı kültürlerin etkisine açık olmuşlardır. Anatoli Bakuşinski ve Aleksandr Glazunov’un oluşturduğu geniş kütüphanede yer alan Japon, İran ve antik eserlere ait kaynaklar, palekh ressamlarına büyük ilham vermiştir. Mesela, İran minyatüründeki öğeler palekh ustalarını av ve savaş sahnelerini tasvir etme konusunda etkilemiştir. Ancak onlar bu temaları, geleneksel renk paletini koruyarak ve figürleri ikona sanatının ruhuna uygun şekilde stilize ederek özgün bir biçimde yorumlamıştır.

Günümüzde de palekh sanatçılarını “büyük derleyiciler” olarak görebiliriz. Farklı üslûp ve malzemelerden faydalanarak geleneksel motiflerle dış etkileri harmanlayıp çok yüksek sanatsal değere sahip eserler ortaya koymaktadırlar.

Sovyetler Birliği döneminde palekh sanatının geleneksel yapısına neler oldu? İkonografik mirasın korunması ve yeni temalara yönelme açısından hangi değişimler yaşandı?

Sovyet döneminde palekh sanatı, devlet ideolojisinin önemli bir parçası hâline geldi. Lake minyatürler, çoğunlukla işçi ve kolhoz (kolektif çiftlik) emekçilerini, komünizmin kurucusu gibi resmederek yüceltmiş; vatanseverlik duygusunu pekiştirmiştir. Böylelikle sadece ilham vermekle kalmayıp toplumun “ortak refah için çalışma” fikri etrafında birleşmesine de katkıda bulunmuştur.

Palekh Sanat Okulu hakkında bilgi verebilir misiniz? Buradaki eğitim süreci ve müfredat nasıl işliyor?

Palekh Sanat Okulu’nda öğrenciler, “Dekoratif ve Uygulamalı Sanatlar ve Halk El Sanatları” alanında eğitim alırlar. Odak noktası lake minyatür boyamadır; ikona resmine ilişkin dersler ise isteğe bağlıdır. Eğitim üç yıl on ay sürer ve ikona örneklerinin kopyalanması üzerine kuruludur. Mezuniyetten sonra öğrencilere “sanatçı-usta, öğretmen” unvanı verilir.
Ancak gerçek bir ikon ressamı olmak, salt okul müfredatını tamamlamakla mümkün olmaz. Bir atölyede, deneyimli sanatçıların rehberliğinde çalışma pratiği, manevî gelişim ve geleneğin önemini kavrama süreci de gerekir. Bu, hem meslekî hem de ruhsal bir dönüşümü içeren, uzun soluklu bir yolculuktur.

Biz de atölyemizde yıllar boyu yürüttüğümüz çalışmalarda bunu defalarca deneyimledik. İkona resminin temellerini öğretmek tam da burada, bizim atölyemizde gerçekleşti. Ardından bazı sanatçılar kendi yollarına devam ettiler, bazılarıysa bizimle kalmayı seçti.

Kısa bir süre önce palekh sanatının yüzüncü yıldönümü etkinlikleri düzenlendi. Günümüzde palekh sanatı nasıl gelişiyor? Sanatçılara ne gibi fırsatlar sunuyor?

Bugün palekh ustaları, bir yandan kendi miraslarını korurken diğer yandan yeni ifade yolları aramaya devam ediyorlar. Bu, özgün palekh sanatına olan ilginin yeniden canlanmasına da öncülük ediyor. Çağdaş palekh sanatçısının önünde oldukça geniş ufuklar var: Anıtsal ikona resminden kitap illüstrasyonlarına, şövale ikona resminden animasyona, tiyatroya, sinemaya, modellemeye ve bilgisayar grafiklerine kadar pek çok alanda çalışmalar yapabiliyorlar. Alınan eğitimin kalitesi ve profesyonel düzey, palekh sanatçılarının faaliyet gösterdikleri her alanda en yüksek seviyede performans sergilemelerine imkân tanıyor.

Eren Yeşilyurt

*Görseller: Natalia Vladimirovna

^[1]Palekh, Rusya’da bir şehir. (ed.)

İşbu web sitesi ve tüm sayfaları Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa tabidir. Sitenin içeriğine ilişkin her türlü ses, görüntü, yazı içeren bilgi-belge, her türlü fikri ve sınai haklar ile tüm telif hakları ve diğer fikri ve sınai mülkiyet hakları Zift Sanat’a aittir.