Saat Zamanı

Zamanın sun’i teneffüsüdür kurmalı saat.

Zorlayarak çevirip içeride uyuyan mekanizmayı uyandırırsın. Saat, zamanı takibe öyle başlar. Muadili pil ise çok uzun zamanda biter, belki ömür hesabına göre kalp pilinin yaptığını yapar.

Kurmalı saat kurar, zamanın kurmacalığına ismiyle destek atar. Bölünemeyen ve nispî zaman tasavvurunu bölük bölük öncelere, sonralara, şimdilere böler.

Pil, saati öyle uzun kurar ki saat kendi çalışıyor sanırsın. Kurmalı saat ise zaman zaman zamana dair zamansız ve apansız şaşırtmacalar yapar, durur, geri kalır, ileri gider. Her kurma ve saatleri ayarlama, yeniden zamanı varsayma ve kanıksama sürecini baştan başlatır.

Kadranlı saat -pilli ya da pilsiz olsun- zamanı döngüsel bir alana, dairesel bir yüz ölçümüne sığdırır. Belki de dünyayı, ayı, gezegenleri, atomları taklit eden küçük bir metafordur bu yönüyle. Ancak saat, 12 saatte bir aynı konuma gelirken doğum ve ölüm arasında geri dönüşsüz, dönümsüz, döngüsüz bir değişim oluyordur; aynı suda iki kere yıkanamıyoruzdur. Tıpkı dönen bütün sistemlerde olduğu gibi.

Bunlar arasında en taklitçi, belki de daha doğru bir ifadeyle takipçi olan güneş saatidir. Eşit bölünmüş dakika ve saat sistemini işaret edenleri kadar, kendini “vakit” sistemine hasretmiş olanları da mevcuttur. Belirli ibadet vakitlerini işaretleyerek başka bir bölümlenme sistemi olarak daha hareketli, takvimi belli bir seri süreyi, müddeti, mühleti içinde barındırır; ikaz eder, güneşi takip eder, güneşle birlikte batar. Yatsı namazının vaktini güneş saatinden öğrenemezsin! 1/5’lik bir verimsizlik böyle bir cihaz için kabul edilebilir olmalı ki çeşit çeşit, irili ufaklı üretilmiş, cami avlularını asırlarca süslemiş, ritüellerin tabiat ile olan derin ilişkisini her daim mimlemiş.

Yazının tam şu ânı eskiye methiyeler düzüp dijital olanı kötüleme zamanı gibi görünse de, sistemi 1 ve 0, var ve yok arasını ışıma olarak göz kırparak anlatan dijital saat, belki de en temel sistemidir zamanı göstermenin. Zamanın “hayydan hûya”, yani vardan yoğa, yani doğumdan ölüme giden akışına saatle birlikte bütün dijital sistemler eşlik eder. Bilgiler, içerikler zamanla birlikte, zamanla mümkün, akar, akar, akar…

Hümanur Bağlı